an para-upaw

si tia tansing
(baka hunaon mo madihon na naman ni ma)
sa likod kan mobil an harong
sa enotan nara tia litang intsik
sarong bes kada bulan pasiring kami kan sinundan ko
si noy
nganing mag pa upaw
syempre kairiba mi si ma
(oras man para maki-kumusta
asin maki-ogbas)
simple man sana an pag upaw ni tia tansing:
sadit na lampin (sako kan arena na binakal sa
pansitan)
na ibabaliog saimo nganing dai ka garatulan kan buhok na inupaw
gilyet (dai man pigpasubli ni pa an saiyang labaha)
itum na sukray na may pinong ngipon
syempre dai mawawara an bagong tais na gunting
bago an upaw syempre ma ogbas muna si ma buda si tia tansing
(maglikay ta kun minsa sa pag istoryahan kan duwa
nagtataralsik an liwoy ni tia tansing)
mga sarong oras man an pag upaw
(pag nasiraman sa istoryahan an duwa mga saro may kabangang oras)
dipisilon na dai ka magtungka
lalo na ta an urupawan ni tia tansing
paka pangudto

kantil

kun mapasiring ka sa villahermosa
hale sa tabaco masakay ka sa kumpit (darakula na an kumpit ngunyan)
nasa babayon kan san roque an duungan kan mga kumpit
pasiring sa san miguel
sa cagraray, hamorawon, asin villahermosa
pakapangudto mga ala-una kan hapon naghahale an
kumpit pasiring sa villahermosa
maagi inio sa san miguel
kabangaan kan byahe
kun bako pa taob
daing ibang remedyo kundi mag- agi sa luwas
sa kantil
sa parteng inio kan dagat gari inubos na inula an kolor asul na
tumok
hararomon daa an dagat sa luwas
mala ta pag nalubog digdio an kumpit segurado na dai na nanggad inio
maheheleng

an kuyog

kun makusogon an dagat - sa mga bulan kan septyembre hanggan enero - dipisil na maglawod an mga para-sira
sa mga panahon na inio daing ibang madadalaganan na panira kundi an kuyog
bulan kan abril o mayo dagsa an kuyog
ini an panahon na marhayon na maggibo ki kuyog
simple man sana:
sa kada sarong kilong kuyog, kagan ki sarong kilong asin
ikaag inio sa tapayan
asin an tapayan ikaag sa pinaka-malipot na parte kan harong
mga 6 na bulan pwede na na gamiton an kuyog
masiram na panira sa maski anong duma - kamote, lagikray, sinapnang batag
pambangot man sa gulay

banig

bako na uso ngunyan an paggamit ki banig sa pagkaturog, lalo na sa syudad
(mas popular na an paggamit kan banig na gibo sa plastik o kun bako an paggamit kan kama o kutson)
pero sa rapu-rapu padagos pa man an paggibo ki banig:
(1) matakbas kan karagumoy
(2) lilinigan (hahaleon an mga tunok)
(3) ma riras kan karagumoy gamit an batakan
(4) mabalad kan nariras na karagumoy
(5) ma-tumok (kun kaipuhan na may tumok pero kun liso sana an banig dai na kaipuhan an pagtumok)
(6) ma-ligis
(7) mapoon na kan paggibo kan banig
perang agi?
4 na agi
para sa pitong batoy na banig...
mga 3 banig kada semana an pwedeng mabilog kun makaskas an naggigibo

kurakding

bulan kan abril, mayo, hunyo, hulyo o agosto an paboritong bulan kan kurakding
lalo na kun mauraon an bangi
segurado na kina-agahan dakul na kurakding
an makukua mo sa gilid kan sapa
o sa ma-abaka
(mas makakadakol ka kun sa bagong tinakbasan kan abaka
ka mangua)
sa villahermosa sa lati ni may igwang mga pinaurandig na mga kahoy sa ma tarangtang
mas malinig asin maputi an mga kurakding na nagtutubo digdi
sing dai malingawan na pumudo ki sanngariya
asin pako
manima naman ki buyod sa bobon
pambangot sa gulay na kurakding.

victory village

kun mapasiring ka sa legazpi dai paglingawan na bisitahon an victory village
(dai pag isipon na kapareho inio kan forbes park o dasmarinas village sa manila)
kun gusto mo ki labas na sira o maski na ano na hale sa dagat
rekomendado ko na sa victory village ka magbakal
kadaklan kan mga para-sira (kalansisi an apod lalo na kun dakulang
sakayan an gamit - marabason sabi kan pinsan ko na taga rapu-rapu)
digdi nagduduong pagkatapos kan mag-damlag na pagsira sa tahaw kan lawod
saro pa sa mababakal digdio iyo an materyales na gamit sa pag-tugdok ki harong:
tiklad (hale sa nipa)
bala
kagingking
salanigo
poste
tabla dingding (tabla na dingding pa)
uyo
ay dai malingawan na maghapit kay may tasing:
ibakal man si may ki boyo, maskada, puti asin bunga
pam pa pula lamang kan ngabil

trining na bua-bua

hale sa tinampo (rizal street parteng barangay 24) palaog sa likod kan funeraria oro aagihan an harong ni trining
bua-bua inio
manlaen-laen na (h)istorya an madadangog mo sa bilog na aldaw
(inio kun malinaw an pag-isip ni trining)
alagad kun iabot inio kan saiyang ariporos
enot, kaipuhan na tatao ka na mag-daking
ta baka paglabay mo sa tangod kan saindang harong
pinggan o baso an igapo sa saimo
kun baguhan o may pigbibisita kang ka klase o kaamigo dai nanggad mag-ngatong na simbagon an mga muda na madangog mo ika man sana an manganganaan
natuninong sana an dalan pasiring sa harong mi pag matanga na
turog na si trining na bua bua.

lakaw-lakaw

cordoba, spain
view of an ancient roman bridge toward an ancient town
september 2003

amateur singing contest

hinanapos na kan abril
dagsa an matang kwaw asin lamadang
bururakan kan malobago
buda everlasting
paglaog kan mayo bulan kan santacruzan
asin aurorahan
syempre dai mahahale an amateur singing contest
(sayang ta haloy na kagadan
si ms. ampy bergado buda si sophie ayala - mga paboritong announcers
kan dzgb na paborito man na kuahon na mga emcees sa
mga pa-amatuer singing contests kan mga barangay)
my way
tubig at langis
isang linggong pag-ibig
kapalaran
one moment in time
nagkapera sa mga paboritong kanta
kan mga para amateur
an kapital:
boses
tyaga
asin kape (panlaban sa pirot)

kurukaramatsin

saro sa mga kawat na pigkakarawat mi kaidto iyo an kurukaramatsin. kawat inio ki 2 grupo - an kaipuhan parareho ki myembro an kada grupo (halimbawa tig-turulo o tig-arapat na myembro. an kada grupo mapili ki lider, an natadang ka-grupo malinya (pwedeng nakatirindog o naka-tukro). an kada lider mapili ki sadit na bagay (pwede an dies sentimos o sadit na gapo o pisog ki palo maria). saro saro na raranihan kan lider an kada myembro, igagaw-gaw an kamot nya (an kada myembro man gari kukuahon an kamot kan lider). pagkatapos na maranihan kan lider an gabos na myembro, an kada lider huhulaan kun arin na myembro kan kalaban na grupo an nagkakapot kan saindang pisog (o sadit na gapo). nganing maaraman kan lider kun siisay an nagkakapot kan gapo o pisog kan kalaban na grupo, saro saro na kakaputan nya an talenga kan kada myembro asin kan lider. kun mahulaan nya na tama kun sisay an nagkakapot kan pisog kan kalaban nyang grupo, gana sinda asin malukso sya nganing makaabante an linya kan saindang grupo kumpara sa linya kan kalaban ninda. an grupo na enot makaabot sa distansya na pigkasunduan bago magpoon an kawat iyo an gana.

si may trining

kun entrekuatro man sana an paguurulayan dai ko na ipapadaog si may trining
(saiya baya ako nakanood kan entrekuatro)
pagkahale sa eskwelahan, pagka-mirindal (pinakrong lagikray o sinapnang kamote na sinabayan ki kinudkod) dara an duwang balde pasiring na ako kaan sa pilahan kan tubig
habang naghahalat na mapano an balde makiki-usyoso sa kawat na pinunan ni may trining (dai ko maintindihan kun nata an pagsigarilyo ni may trininig baliktad - an may laad na puro kan sigarilyo iyo an nasa laog kan ngimot)
may ano an apod kaiyan
iyan an suta
PUMPYANG
(sa edad na 70 anyos makusog pa an boses ni may trining - lalo na pag Pumpyang)
kakabigon an gabos na senselyo (an taya gari dies sentemos man sana)
sa maghapon na karawat tama na na manggana ki sais pesos
(pambakal ki rosalina - paboritong segarilyo ni may trining)

an santigwar

pag aldaw marhay an pagmati. pag kahapon mapoon na an kalintura. pagkabanggi pig-iilas. pag ka agang masunod marhay na naman pero pagkahapon balik an kalintura? ano inio?
saro sana an solusyon: santigwar
apodon si mading perta (nana perta an apod mi) madihon kan sakuyang ina...
mapution na an buhok kainio
gari baga so tapos kan premera klaseng abaka (mas maputi pa ngani pero dai na pano akong ibang maisip na mapagkumpararan kan buhok ni nana)
dara an saiyang rosaryo
kaipuhan an malinig na pinggan (mas marhay kesa plato)
kandela na binditado
lana ki nyog (mas marhay na hale sa patinti sa altar)
poponan an santigwar ki pangadyion (segaraduhon na may pagkot an kandila)
pigharalong latin, espanyol, asin bicol
sa kabangaan kan pagpangadyi makua ki lana
ilalahid korteng krus sa pinggan
tulong krus
padagos an pangadyi
itatangod an pinggan na may tulong krus sa kandila
(mas dakul na ariw mas marhay)
padagos an pangadyi
amen.
hihilingon so ariw sa pinggan
(babasahon kun ano an dahilan kan pagkalintura)
saen kamo nagkarawat kan sarong aldaw?
sa tangod kan balete
iyo inio an balete (ituturo sa ariw na yaon sa pinggan)
igwang mga dwende na nagpapaherengalo sa poon kan balete
(ituturo an grupo ki mga ariw sa ibaba kan enot na ariw)
nasingkog ka kan nagkakarawat kamo?
iyo (maski dai ko na marumduman kon nasingkug ako o dai)
nasingkogan mo so aki kan dwende...
mapangadyi giraray (latin, espanyol asin bikol) luhay-luhay na pupunason an ariw
gagamiton an naghalong ariw asin lana
para i-krus sa sakuyang angog, sa daghan, sa magsaibong na pulso
padangos an pangadyi
(pipirot na ako)
amen.
sa aga dai magkarigos ta byernes
sa sabado magkarigos
an pinggan ikaag sa may bangbangan dai paghugasan
hanggan sabado.

an inon-on

saro sa pinakamadaling luto kan bulinaw iyo an on-onon inio. an kaipuhan sanang seguradohon na la-bas asin baku ilado an bulinaw. kumua ki sibulyino (ito bagang may dahon na sibulyas), bawang (dakulon sana ta ini an sarong sekreto kan manamit na inon-on), kamatis, laya. dai paglingawan an suwa (kun daing suwa pwede naman an sarong kutsaritang datu puti...

giririson an sibulyas, kamatis, bawang, laya tapos ikaag sa kawali. dangan iibabaw an bulinaw. sabawan ko tamang tubig asin pagaan kan suwa.

sarong kalakaga sana igwa na ki manamit na inon-on (pwedeng may diit na sabaw o mamara).

an lagikray

sa mga panahon na tingating - magpoon katapusan kan hulyo, bilog na agosto asin septiembre - saro sa mga duma na minasalbar sa gutom kan mga paratanom iyo an lagikray.
enot na kun ikumpara sa kamote mas haloy an buhay kan lagikray,
an dahon kainio lalo na an ugbos nagugulay
masiramon lalo na pag manatok asin binangotan ki balaw
an lagikray pwedeng isapna sana o pwede na pakroon
kun isapna sana pwedeng pagkatapos lupakon
na may kinudkod o mas masiram kun lumbod an ikaag
pwede man na pagkalupak gibohon iniong
hinagom...

an bulalangaw

kun igwa ka ki pitong manlaen-laen na kolor maski panohon mo pa an paggamit kainio (halimbawa mag drowing ka) dipisilon na maidrowing an tunay na bulalangaw.
enot, saen mo idodrogin inio: an tunay na bulalangaw dakulaon mala ta kun hahanapon mo an kapinunan asin an katapusan kainio mauubos gayod an bilog na oras kan saimong buhay dai mo pa makukua kun haen an mga iyan
ikaduwa, paburubalyo baga an kolor kainio: may mga panahon na gari sana alpog na de kolor
may mga oras na maludabon an kolor
panghudyan kun maidrowing mo man halimbawa siisay asin pira man an makakaheleng kaiyan: an tunay na bulalangaw gabos na magtingkalag sa langit maheheleng inio

an daod

kan baku pa-uso an ref (o mas marhay na akoon ko na na dai kayang magbakal ki ref an sakuyang magurang) igwang 3 posibilidad nganing maka-inom kami ki malipoton na tubig: (1) manghagad ki malipot na tubig sa kataning na igwang ref (na dipisilon na mangyari ta halos kadaklan kan kataning mi dai man ki ref); (2) magbakal ki yelo sa kataning na igwang ref (kun igwa man na kataning kami na igwang ref, makasopog na pirmi na sana manghagad ki tubig na malipot, mahal baga an presyo bako sana kan tubig kundi kan kuryente); o (3) magbakal ki daod asin gamiton inio na pagpalipot ki tubig...

duli-duli

hapon na digdi. ma-ala sais y media. nag-uuran asin malipot giraray. sa aga sabi kan weather forecast sa dyaryo pwedeng mag snow giraray (pero ngunyan ngani nag snow na sa bulod na parte kan geneva).
sa mga panahon na arog kainio sa legazpi naghuhuruni na an duli-duli (gari sa pagkaaram ko ngani bilog na taon naghuhuni an mga duli-duli sa rapu-rapu).
pigkakarawatan mi an duli-duli. pinakapasil na kainio an dakupon tapos gakodan ki tursido (halabaon sana nganing makalayog ki hiwas). pwede man na ilaog sa dakulang garapon pero dai paglukduan kan takop, pwede na gamiton an saraan na takupan an garapon nganing makahangos an duli duli asin pwedeng makalaog an to-nog.
sabi kan mga gurang an pigkakakan kan duli-duli to-nog...

an bulala

marhay na aldaw saindo gabos. mawot ko na nasa marhay kamong kamugtakan - harayo sa sakit.
kan martes napahapit ako sa asian store kun saen nagbabakal ako kan mga manlaen-laen na gamit sa kusina kan pinoy. nakaheleng ako ki mga bulala asin narumduman ko an mga bulala sa villahermosa.
villahermosa. nasa musipyo ini kan rapu-rapu. digdi nagkaburuhay (asin nagkagaradan) an sakuyang lolohon asin lolahon. kada bakasyon (abril asin mayo) kun igwang oras nabirisita kami duman. an gustuhon ko ta presko an pagkakakan maski simplehon - gulay na lubi-lubi na binangotan ki nagkaperang pidasong buyod na sinima sa salog o gulay na ugbos kamote na binangotan ki tabagwang. an kadaklan kan bulala nasa tampi kan salog kaya pagkatapos magkararigos an mga pinsan ko sisarakat an poon kan bulala.

an pirdon

marhay na aldaw sa gabos. mawot ko na gabos kamo nasa marhay na sitwasyon - harayo sa sakit. kasu hapon napag-orolayan ta an manungod sa santilmo. saro sa panlaban palan kainio iyo an pag pirdon. an pirdon piggigibo sa panahon na dakul an nagheherelang sa sarong baranggay o dakul an nagkakagaradan (syempre dahil sa helang). piggigibo inio sa aldaw kan byernes matanga. hale sa kapilya sa barangay nagraralakaw an mga para pirdon habang pigkakanta an pirdon (lingaw ko an kanta). saro-sarong pigduduman an harong o lugar kan may helang o kan nagadanan. minatapos an pirdon sa sementeryo (kun igwang haraneng sementeryo) o sa kapilya giraray.

an santilmo

marhay na aldaw (o bangui) sa saindo gabos. ma-wot ko na nasa marhay kamong kamugtakan - harayo sa sakit. lunnes, primerong aldaw kan semana. magaya-gaya an saldang kan aldaw, mala ta hanggan sa mga oras na inio (ala-6 na kan banggi digdi sa geneva) nagsasaldang pa an ladaw, gari kun sa pilipinas mga ala-3 pa sana. an ala-6 kan bangui sa pilipinas, lalo na sa lugar na dai pa naabot kan kuryente madiklom nang gayo. saro sa mga pigkakatakutan sa oras kan kadikloman iyo an pig-aapod na santilmo. an narurumduman ko sa istorya kan samuyang lola asin si ma mismo an santilmo bola ini ki kalayo (kun saen hale dai maliwanag). dai man malinaw an paliwanag kun ano an pwedeng mangyari sa sarong tawo sa oras na makahampang ka ki santilmo pero an sabi kan mga gurang an pwede mong gibohon kumaripas ka ki dalagan - dumulag kun baga - paharayo sa santilmo. an dipisil kainio ta nangbubukod man an santilmo! enewe sa haloy-haloy na na pagkabuhay ko dai pa man ako nakaheleng ki santilmo....

pebrero 1981

marhay na aldaw sa saindo gabos. mawot ko na gabos kamo nasa marhay na kamugtakan. marahayon so aldaw ngunyan digdio sa geneva kumpara kan mga nakaaging aldaw sa semanang nakaagi. domingo ngunyan ika-2 domingo pagkatapos kan domingo kan pagkabuhay. gabos na simbahan ngunyan na aldaw pigrurumdum an pagkagadan kan santo papa kasuudmang sabado. sa parte ko an pagrumdum haloy na panahon na na nakaagi - pebrero 1981 - kan dinalaw nya an pilipinas. an magayon na parte ta dinalaw nya man an legazpi city. dai pa kami kaindtong tv kaya marhayon na desisyon na isinabay an legazpi sa mga lugar na dadalawon nya. kun nagkataon magtatyaga kami sa pagdangog sa radio.

yaon pa kaidto si ferdinand marcos sa pilipinas. mala ta pang 11 taon na an nakaagi kan ideklarar an martial law sa pilipinas. sa laog kan 11 taon mayo maski sarong lidir sa luwas kan pilipinas na magbalubaging sabihan si marcos kan karatan kan martial law. si juan pablo ii sana an igwang kusog ki boot na sabihan si marcos kan karatan kan martial law...

"Even in exceptional situations, one can never justify any violation of the fundamental dignity of the human person or of the basic rights that safeguard this dignity."

-Pope JOhn Paul II during the official dinner at the Malacanang Palace together with the Marcoses and the rest of the martial law regime http://news.inq7.net/opinion/index.php?index=2&story_id=32370&col=84

john paul ii

marhay na aldaw sa gabos. bilog na aldaw magpoon pa kasu udma bilog na mundo naghahalat kan bareta manungod sa santo papa. ngunyan na banggi uminabot man giraray si bareta na pighaharalat kan kadaklan: si papa juan pablo 2 gadan na...